latopis_duklanina

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

samym nazwę Vergatum" na Virgatum", co jest niedopuszczalne. Chodzi
bowiem nie o obszar porośnięty czymś zielonym, który miałby odpowiadać
nazwie Dubrownika, a teren pochylony (wzgórze), czemu odpowiada nazwa
słow. Brgat, używana wcześniej, przed pojawieniem się nazwy Srdj. Nazwa
miasta w postaci Dubrownik pojawia się po raz pierwszy niezależnie od
Latopisu w dokumencie bana Bośni Kulina z 1189 r. (CDS, t. 2, nr 221).
153
Kraina historyczna, rozciągająca się w przybliżeniu między Boką
Kotorska i Dubrownikiem a rejonami górnej Piwy, z głównym ośrodkiem
najpewniej w Trebinju. Obok Raszki i Zety, Trawunia stanowiła trzeci
ośrodek państwotwórczy Serbów. Por. J. Leśny, Trawunia, SSS, t. 6, s. 145
-147.
154
Chodzi o wymienionego dalej Lutomira, postaci skądinąd nie znanej.
Z dalszej relacji Latopisu wynika, że posiadał córkę, wydaną za władcę
Trawunii Dragimira (zob. roz. XXXVII). Zmarł prawdopodobnie ok.
1018 r.
155
Raszka, czyli kontynentalna Serbia, zob. wyżej przyp. 134.
156
Rkp. B: Lymo; rkp. W: Limo. Prawy dopływ Driny. Jest wysoce
prawdopodobne, że górny Lim stanowił granicę Zety i kontynentalnej
Serbii.
157
Rkp. B: Ykbro; rkp. W: Ylibro. Prawy dopływ Morawy Zachodniej.
Zob. też przypis 158.
158
W średniowieczu trzy ze szlaków wiodących w kierunku wschodnim
stykały się z wymienioną tu rzeką Ibar. Jeden wiódł od Rasu w dół rzeki
Raszki i następnie doliną Ibaru na południe od Jarinja, skąd rozgałęziało się
kilka szlaków na Nisz. Drugi wiódł z Rasu przez Jele%0ń i Banjska do
Zweczanu. Trzeci wreszcie od Rasu do Galicza (dzis. ruiny koło
Soczanicy?). Por. G. `krivanić, Putevi u srednjovekovnoj Srbiji, Beograd
1974, s. 107 - 108 i mapa po s. 96. Z tym ostatnim szlakiem łączy
wydarzenia odnotowane w Latopisie `iaić (s. 446), gdyż na rzece Ibar miały
znajdować się jakieś pozostałości mostu (VINJ, t. 4, s. 25,
przyp. 45). O randze tego szlaku, którym w 1149 r. posuwały się też
najpewniej oddziały cesarza Manuela Komnena, zdają się świadczyć
istniejące wówczas koło Galicza jakieś urządzenia obronne typu polowego
(�� ), por. VINJ, t. 4, s. 25.
159
Rkp. B: Caldaneo; W: Caldanae. Nazwa, wywodząca się od łac.
caldatio" 'ogrzewanie', wskazuje na zródła ciepłej wody. Identyfikuje się ją
z dzis. miejscowością Banja koło Nowego Pazaru (`iaić, s. 446-447).
Tradycje lecznicze wykorzystywania tutejszych wód sięgają czasów
rzymskich. Por. M. Mirković, Beneficijarna stanica kod Novog Pazara,
%7ńiva antika, 21, 1971, nr 1, s. 263-271. Obecna Banja leży w bezpośrednim
sąsiedztwie, wspomnianego w Latopisie kościoła (cerkwi) Zw. Piotra (tzw.
Petrova crkva). Pierwotnie była to rotunda-tetrakonch z półokrągłą apsydą i
zewnętrznym narteksem, pokryta kopułą wspartą na narożnych trompach
(skrzyżowanie cech wschodnich i zachodnich). Powstała ona na gruzach
baptysterium z VI w. Przyjmuje się, że wzniesiona została przed XI w., a
tym samym należy do najstarszych z zachowanych budowli sakralnych
kontynentalnej Serbii. Zob. W. Mole, Sztuka Słowian południowych,
Wrocław 1962, s. 62; S. Radoj%0ńić, Geschichte der serbischen Kunst von
den Anf�ngen bis zum Ende des Mittelalters, Berlin 1969, s. 6 i n. Istnieją
również tendencje cofania początków tej budowli do w. IX. Najnowsze
badania omawiają: J. Neaković, R. Nikolić, Petrova, crkva kod Novog
Pazara, Beograd 1987. Zapewne z XI w. pochodzą natomiast fragmenty
najstarszych fresków, zachowanych niestety bardzo słabo. Nawiązują one
częściowo do preromańskiego malarstwa zachodnioeuropejskiego, zwła-
szcza rzymskiego (freski z IX w. w San Clemente w Rzymie i z początków
X w. w Cimitile). J. Maksimović (Srpska srednjovekovna skulptura, Novi
Sad 1971, s. 19) nie wyklucza, że zachodnie cechy najstarszych fresków
mogły dać początek legendzie Latopisu o rzymskiej" proweniencji
kościoła. Bardziej ostrożne stanowisko zajmuje M. orović-Ljubinković,
%7ńivopis crkve svetog Petra kod Novog Pazara, Starinar, 20, 1970, s. 35-41,
która skłonna jest sądzić, że freski te powstały pod wpływem oddziaływań
obszarów znajdujących się pod jurysdykcją Rzymu, nie bez
wpływu jednak zachodnioprowincjonalnej sztuki bizantyńskiej. Zbliżone
stanowisko reprezentuje R. Ljubinković (Quelques observations sur le
probl�me des rapports artistiques entre Byzance, l'Italie m�ridionale et la
Serbie avant le XIIIe si�cle, [w:] X Corso di cultura sull'arte Ravennate e
Bizantina, Ravenna 1963, zwłaszcza s. 188 i n.). W jego mniemaniu dobra
orientacja Latopisu w topografii okolic Rasu, jak również widoczna w
najstarszej warstwie fresków inspiracja malarstwa włoskiego (kaplica Zw.
Zenona w kościele S. Prassede w Rzymie; freski z Torcello i Cefalo), nie
pozwalają całkowicie odrzucać relacji o okoliczności powstania kościoła.
Ljubinković pozostawia otwartą chronologię. Za wyłącznie bizantyńską
genezą fresków opowiada się V. Djurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji,
Beograd 1975, wyd. II, s. 25 -26, 189 (przyp. 22), gdzie też szczegółowe
zestawienie stanowisk i literatury. Zdaniem Siaicia (s. 446) Latopis w
sposób tendencyjny naświetla rzymskie rzekomo początki tutejszego
kościoła, pragnąc pokazać jego katolicką genezę. Pózne jednak przekazy,
niezależnie od Latopisu, łączą również początki kościoła z działalnością
misjonarzy (Dj. Slijep%0ńević, Istorija Srpske pravoslavne crkve, t. 1,
M�nchen 1962, s. 53). Nie można więc wykluczyć możliwości
wykształcenia się tutejszego biskupstwa ok. 1089 r. w okresie
przynależności do metropolii barskiej. Zob. też przyp. 161.
160
Rkp. B: Belli; W: Bello. Zdaniem `iaicia (s. 447) śladem istnienia
niegdyś takiej miejscowości jest dzisiejsza wieś Podbijelje, na północ od
Nowego Pazaru. Pogląd ten został powszechnie przyjęty w historiografii.
Por. J. Kova%0ńević, Pazariste, rezultati dosadaanjih arheoloakih radova,
Novopazarski zbornik, 1, 1977, s. 7; E. Muaović, Petrova crkva u Letopisu
popa Dukljanina, Istorijski zapisi, 32, 1979, nr 4, s. 101. Banaaević (s. 115)
sądzi, że są to jednak wszystko legendy topograficzne, nie zauważając
pomimo wszystko dobrej orientacji autora Latopisu w topografii okolic
dzisiejszego Nowego Pazaru.
161
Pierwsza wzmianka o tutejszym biskupstwie pochodzi z chrysobulli
cesarza Bazylego II, wystawionej w maju 1020 r. dla Ochrydy (Ivanov, s.
558). Autentyczność tego dokumentu, jak również dwóch pozostałych,
wystawionych
przez Bazylego II dla Ochrydy, budzi jednak wątpliwość. Por. S. Antoljak,
Izvori za historiju naroda Jugoslavije, srednji vijek, Zadar 1978, s. 68 - 69.
Stanowisko Antoljaka skłonny jest również akceptować D. A. Zakythinos,
Byzantinische Geschichte 324 - 1071, Wien K�ln Graz 1979, s. 364 i p.
360. V. Popović, Episkopska sediata u Srbiji od IX do XI veka, Godianjak
grada Beograda, 25, 1978, s. 33-38, przypuszcza natomiast, że Ras wraz z
Niszem, Lipljanem i Prizrenem znalazł się już u schyłku X w. pod obedien-
cją Ochrydy. Z zachowaniem daleko idącej ostrożności, co do możliwości
powstania biskupstwa w Rasie jeszcze przed 1020, prezentuje swe
stanowisko Kalić, s. 29 - 30. Por. też wyżej przyp. 159.
162
Przypuszczalnie tereny leżące na południe od Sawy, poniżej
historycznego Zremu. Obszar ten określany również mianem ulterior
Sirmia" pojawia się w 1229 r. Por. Dj. Radoji%0ńić, Duklanin o Sremu,
Glasnik Istoriskog druatva u Novom Sadu, 3, 1930, s. 20-29; M. Dinić,
Srednjovekovni Srem, ibidem 4, 1931, s. 4 - 5 (reed. w: Dinić, SZ, s. 273,
276 i n.).
163
Wydarzenia bliżej nie znane. Por. V. orović, Historija Bosne,
Beograd 1940, s. 146 - 147. Jeśli chodzi o nazwę równiny, w grę może [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne